تئوری آشوب

نظریه آشوب 

مقدمه:

نظریه آشوب را میتوان یکی از مهم ترین نظریات مطرح شده در تاریخ علم مدیریت و همچنین سایر علوم نامید . تاثیری که این نظریه بر روشها و مطالعات علومی همچون فیزیک ، ریاضیات ، نجوم ، هواشناسی ، مکانیک ، مدیریت ، زیست شناسی و یا حتی فلسفه گذاشته است بدون شک تاثیری شگرف و غیر قابل انکار است . * اما نظریه آشوب چیست؟ در پی مطالعات ادوارد لورنز که از سال 1965 قوت گرفت ، این عقیده نشر یافت که » در هر بی نظمی ، نظمی نهفته است « . تئوری آشوب بر این مبناست که نباید نظم را صرفا در یک مقیاس جستجو کرد برای اینکه پدیده ای که در یک مقیاس محلی ، تصادفی و غیر قابل پیش بینی به نظر میرسد ، چه بسا در مقیاس بزرگتر ، کامال پایا و قابل پیش بینی باشد . این تئوری ادعا دارد که هیچ چیزی در این جهان تصادفی نیست و بی نظمی و غیر قابل پیش بینی بودن ظاهری امور ، حاصل طبیعی تفکر قطعی گرا و اثبات گرای ما است . 

* چهار ویژگی عمده تئوری آشوب و ارتباط آنان با مدیریت
 1 -اثر پروانه ای
 اثر پروانه ای ، مهم ترین شعار نظریه آشوب را شکل میدهد : » پروانه ای در آفریقا بال میزند و گردبادی در آمریکای جنوبی اتفاق می افتد ! « اثر پروانه ای توجه عقالیی و کامل از رفتارها و تصمیمات مدیران کارآفرین و خالق بدست میدهد ، که با یک حرکت مناسب و کم انرژی توانسته اند موجبات تحول و دگرگونی عظیم و توفیقاتی شگرف برای یک سازمان شوند . بر اساس این ویژگی ، یک تغییر کوچک در شرایط اولیه کار ، میتواند تغییرات بنیادین و اساسی در نتیجه ایجاد کند .
 2 -خاصیت سازگاری پویا
 این ویژگی بیان میدارد ک سیستم های بی نظم در ارتباط با محیطشان همچون موجودات زنده عمل میکنند و تطابق و سازگاری بین آنها و محیط پیرامون آنها وجود دارد . در سازماندهی سازمان های امروزی در محیط های پر آشوب ، ارتباط اجزای سازمان با یکدیگر باید طوری باشد که هر جزء ، ضمن انجام وظایف خودش ، ارتباطی پویا و هم افزا با سایر اجزای سازمان داشته باشد . هر جزء از جهت آرمان ها و اهداف کلی باید با سایر اجزاء هماهنگ باشد ) همچون نورون های مغز(. سازگاری با محیط های پرآشوب نیاز به سازمانهایی انعطاف پذیر دارد و این اصلی اساسی در سازمانهای امروزی است . 
3 -خاصیت خود مانایی یا هولوگرافیک
 در تئوری آشوب ، عقیده بر این است که در هر سیستم و مجموعه ، نوعی شباهت بین اجزاء و کل ، قابل تشخیص است . به این ویژگی خود مانایی یا هولوگرافی گفته میشود . پیچیدگی ، ازمهم ترین ویژگی های عصر امروزی است . در این عصر ، سازمانها مایلند تا ویژگی ها و اهداف حاکم بر کل یک سازمان ، در اجزاء آن نیز متبلور شود به طوری که هر جزء سازمان ، آیینه ای تمام نما از کل آن سازمان و اهدافش باشد . رعایت این ویژگی در سازمانها میطلبد که دنبال روش هایی باشند که به مدد آنها ویژگی های کل را در تک تک اجزاء متبلور کنند ، واین بدین معناست که میتوان سیستم سازمان را طوری منظم ساخت که در غیاب بعضی از اجزاء یا درست کار نکردن آنان ، سیستم به حیات خود ادامه دهد و خودش آن خالء را پر کند . این خاصیت صفحات هولوگرافیکی است . تعیین وظایف چندگانه برای هر بخش ، پرهیز از نخصص گرایی محض و ایجاد انعاف پذیری در واحد های پویای سازمانی از راه های رسیدن به این ویژگی در یک سازمان است . 
 4 -خاصیت جاذبه های غریب
 این ویژگی بیان میدارد که جاذبه های غریب در همه جا وجود دارد . همه ی آنچه که ما در نظر اول بی نظم و پر آشوب می یابیم در بلند مدت و با تکرار آنها ، الگویی منظم از خود نشان میدهند . این ویژگی در پی بیان این نکته است که در بی قاعدگی ها قاعده هایی است و در درون بی نظمی ها نظم هایی است . در مطالعات مدیریت هم به این ویژگی پرداخته شده است . هنر یک مدیر ، یافتن این نظم و الگو در درون آشوبها و بی نظمیهای سازمان است تا بتواند آنها را پیش بینی و کنترل و به مسیر صحیحی هدایت کند و برای آن برنامه ریزی و در نهایت تصمیم گیری کند . *برداشت اجمالی و پایانی : تئوری آشوب بر این دیدگاه نیست که سازمانها دارای حالتی بی نظم و پر آشوب بوده و خارج از کنترل هستند ، بلکه مدعی است که آنچه در یک سطح ، آشوب زده به نظر میرسد ، واقعا در سطح باالتر دارای الگو است . بهترین راه غلبه بر مسائل موقتی و سیار گونه در سطوح پائین مدیریتی آن است که به نزدیک ترین افراد به عمل ، اختیار به اندازه کافی داده شود تا هر آنچه در آن شرایط ضروری میبینند بر اساس آن عمل کنند . 
به هر حال تغییر و آشوب ، چیزی است که زندگی را جذاب میکند . چیزی است که تفکر و اندیشه را ضروری میسازد و امری است اجتناب ناپذیر . در عین حال این واقعیت ، توانایی انسان برای مدیریت تغییر را نادیده نمیگیرد . نظریه آشوب راهی است برای برخورد با این پویایی ها .

منابع :
1 - تئوری نظم در بی نظمی و مدیریت / سید مهدی الوانی / انتشارات صفار
2- مبانی سازمان و مدیریت / علی رضائیان
 

 علی شهرستانی / م.بازرگانی/شهید بهشتی تهران